Eigið ágæti

Um daginn var ég að tala um eitt verkefni mitt við danskan vin minn. Hann sagði eitthvað á þá leið að ég væri nú góður í svona löguðu. Ég svarari: "Ja, det er faktisk rigtig". Hann varð nokkuð hissa á þessu svari og fannst athyglisvert hversu oft ég svaraði á þennan hátt. Dæmigert danskt svar hefði nefnilega verið: "Nej, det er jeg ikke saa god til". Þessi ágæti vinur minn er þó blessunarlega laus við þennan hugsunarhátt. Svona svör eru nefnilega tóm og gera ekkert gagn.

Í framhaldi þessarar umræðu talaði hann um "Jentelagen" (eða Jenteloven) og áhrif þess á danskt samfélag. Þau ganga í stuttu máli út á að maður sé ekki merkilegri og/eða betri en aðrir. Gott og vel. Mikilvægt er að fólk tileinki sér vissa auðmýkt og sé ekki hvað eftir annað að setja sig á háan stall. Það er samt engin afsökun fyrir því að draga úr sínu eigin ágæti. Í ofanálag getur það haft öfug áhrif. Tökum sem dæmi námshestana sem væla yfir sjálfu sér eftir próf og fá svo 10. Þessar oft ágætu manneskjur senda út neikvæð skilaboð til annarra, þeirra sem gengur verr. Ef dúxunum finnst það vera ömurlegt, hvernig á þá öðrum að líða?

Hinsvegar er líka mikilvægt að fólk leyfa sér að keppa við sjálft sig og vera metnaðarfullt. Vitneskjan um að hafa ekki gert sitt besta getur nefnilega verið gríðarlega pirrandi. Hver og einn verður svo bara að sætta sig við sín takmörk. Lífræn efnafræði, þar er ég ekki á heimavelli. Samt eru gáfur hvað varðar raungreinar oft heillandi og í kjölfarið "inspirerandi". Hægt er að láta sig dreyma um ýmsa hæfileika sem eru víðs fjarri. Auglýsingin um landsliðsmanninn í knattspyrnu lýsir þeirri tilfinningu á skemmtilegan hátt.

Þegar það gengur vel, þá er sjálfsagt að njóta þess. Og í ljósi þessa alls eru "Jantelagen" hreinlega niðurdrepandi. Í raun fyrirbæri í sjálfu sér. Hver hefur nógu ríkt hugmyndaflug til að kasta fram svona meiriháttar leiðinlegu "manifesti"? Vissar tilvistarpælingar skjóta líka upp kollinum. Ef höfundurinn hefði ekki trúað á sitt eigið ágæti, þá hefðu þessi einkennilegu siðalög tæplega orðið að veruleika.